تصمیم برای انجام عمل آب مروارید (کاتاراکت) اغلب برای بیماران یک نقطه عطف هیجان‌انگیز است؛ زیرا وعده بازگشت دید واضح و شفاف را می‌دهد. جراحی آب مروارید یک پروسه بسیار موفقیت‌آمیز است که طی آن عدسی کدر چشم با یک لنز داخل چشمی مصنوعی (IOL) جایگزین می‌شود. با این حال، در طول دوره نقاهت یا حتی سال‌ها پس از عمل موفقیت‌آمیز، برخی از بیماران ممکن است با پدیده‌ای عجیب و نگران‌کننده مواجه شوند: دیدن جرقه‌های نورانی یا "برق زدن چشم"، که در اصطلاح پزشکی به آن فوتوپسی (Photopsia) گفته می‌شود. این جرقه‌ها می‌توانند از یک نقطه نورانی کوچک تا خطوط درخشان متغیر باشند و اغلب در محیط‌های کم‌نور بیشتر جلب توجه می‌کنند. اینجاست که سوال مهمی مطرح می‌شود: علت برق زدن چشم بعد از عمل آب مروارید چیست؟ آیا این یک عارضه جانبی طبیعی است که باید نادیده گرفته شود یا نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر در شبکیه است؟ این مقاله تخصصی و جامع، با هدف رفع ابهامات شما، به طور کامل به علل این پدیده، زمان مشاهده آن، و مهم‌تر از همه، توصیه‌های حیاتی برای مراقبت و زمان مراجعه به پزشک خواهد پرداخت.

علت برق زدن چشم بعد از عمل آب مروارید

پدیده برق زدن چشم پس از جراحی آب مروارید چندین علت برق زدن چشم بعد از عمل آب مروارید دارد که باید توسط چشم‌پزشک بررسی شوند. شایع‌ترین علت، تحریک یا کشش مختصر شبکیه است. شبکیه لایه حساس به نور در پشت چشم است و هرگونه فشار یا کشش به آن توسط ژل زجاجیه، می‌تواند باعث ایجاد حس نور یا جرقه شود، حتی اگر نوری در واقعیت وجود نداشته باشد. در طول جراحی کاتاراکت، دستکاری‌هایی در داخل چشم صورت می‌گیرد که ممکن است به طور موقت تعادل ژل زجاجیه را مختل کند. علاوه بر این، تغییر ناگهانی مسیر نور و وضوح دید پس از سال‌ها کدر بودن عدسی، باعث می‌شود که سیستم بینایی نسبت به نور حساس‌تر شود و این افزایش حساسیت می‌تواند منجر به فوتوپسی شود. در موارد نادر، این پدیده می‌تواند ناشی از یک اتفاق مهم‌تر مانند جداشدگی زجاجیه خلفی (PVD) باشد که اغلب با افزایش سن رخ می‌دهد اما جراحی می‌تواند آن را تسریع کند.

دلایل شایع فوتوپسی (برق زدن) در دوره نقاهت اولیه

در روزها یا هفته‌های اول پس از عمل آب مروارید، مشاهده جرقه‌های نورانی یک شکایت نسبتاً رایج است که اغلب ناشی از تورم و تغییرات اولیه داخل چشمی است که در نتیجه دستکاری جراحی ایجاد شده است. دلیل اصلی این برق زدن‌ها در دوره اولیه، واکنش شبکیه به محیط جدید است. لنز جدید داخل چشمی (IOL) نور را به شیوه متفاوتی نسبت به عدسی طبیعی قبلی به شبکیه می‌رساند و سیستم عصبی چشم باید خود را با این ورودی نوری جدید سازگار کند. علاوه بر این، التهاب جزئی و موقتی که در اثر جراحی در داخل چشم ایجاد می‌شود، می‌تواند به صورت گذرا روی شبکیه اثر گذاشته و باعث تحریک آن و ایجاد فوتوپسی گردد. این نوع برق زدن معمولاً خود به خود و با کاهش التهاب اولیه فروکش می‌کند و جای نگرانی جدی ندارد، مشروط بر اینکه شدید یا همراه با علائم دیگر نباشد.

جداشدگی زجاجیه خلفی (PVD) و ارتباط آن با جراحی

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث برق زدن چشم پس از جراحی آب مروارید می‌شود، تسریع فرآیند جداشدگی زجاجیه خلفی (PVD) است. PVD یک فرآیند طبیعی وابسته به سن است که در آن ژل زجاجیه شروع به آبکی شدن و جدا شدن از شبکیه می‌کند. جراحی آب مروارید، به دلیل تغییراتی که در ساختار داخل چشم ایجاد می‌کند و تکان‌هایی که به چشم وارد می‌شود، می‌تواند این فرآیند را تسریع بخشد. وقتی زجاجیه از شبکیه جدا می‌شود، ممکن است در نقاط چسبندگی، کشش‌هایی را روی شبکیه ایجاد کند و این کشش‌ها به صورت جرقه‌های نورانی یا فوتوپسی درک می‌شوند. اگرچه PVD در اکثر موارد بی‌خطر است، اما می‌تواند منجر به پارگی شبکیه شود؛ بنابراین، هر گونه فوتوپسی جدید و ناگهانی باید به دقت بررسی شود.

مدت زمان ماندگاری برق زدن چشم بعد از عمل

پاسخ به این سوال که مدت زمان ماندگاری برق زدن چشم بعد از عمل چقدر است، به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. اگر برق زدن ناشی از التهاب موقت پس از جراحی یا سازگاری با لنز جدید باشد، معمولاً ظرف چند روز تا چند هفته به تدریج کاهش یافته و ناپدید می‌شود. در مواردی که برق زدن ناشی از جداشدگی زجاجیه خلفی (PVD) باشد، ممکن است این جرقه‌ها برای چند هفته یا چند ماه ادامه داشته باشند تا زمانی که زجاجیه به طور کامل و بدون ایجاد پارگی از شبکیه جدا شود. مهم این است که اگر این برق زدن‌ها با گذشت زمان کاهش نیابند، یا بدتر شوند، باید مورد توجه قرار گیرند. پزشک وضعیت شبکیه را تحت نظر می‌گیرد تا مطمئن شود که کشش زجاجیه، آسیبی به بافت شبکیه وارد نکرده است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

مهم‌ترین نکته برای بیماران این است که بدانند چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ در حالی که برق زدن‌های خفیف و گذرا جای نگرانی ندارند، تغییرات ناگهانی و شدید می‌توانند نشانه‌ای از یک وضعیت اورژانسی باشند. شما باید بلافاصله به چشم‌پزشک مراجعه کنید اگر:

1. افزایش ناگهانی و چشمگیر در تعداد جرقه‌های نورانی را تجربه کردید.
2. برق زدن‌ها با افزایش ناگهانی و زیاد در مگس پران‌ها (Floater) همراه شوند، به طوری که تعداد آن‌ها به شدت افزایش یابد و مانند "باران دوده" یا "تار عنکبوت‌های زیاد" در دیدتان حرکت کنند.
3. متوجه پدیدار شدن پرده یا سایه‌ای تیره در بخشی از میدان دید خود شدید که ممکن است نشان‌دهنده جداشدگی شبکیه باشد.

این سه علامت هشداردهنده نشان می‌دهند که احتمال دارد کشش زجاجیه منجر به پارگی شبکیه شده باشد که یک وضعیت اورژانسی برای حفظ بینایی است و نیاز به معاینه فوری و دقیق شبکیه دارد.

مراقبت‌های بعد از عمل برای جلوگیری از برق زدن چشم

اگرچه بسیاری از علل برق زدن چشم پس از عمل آب مروارید غیرقابل پیشگیری و مرتبط با روند طبیعی بهبود یا افزایش سن هستند، اما رعایت دقیق مراقبت‌های بعد از عمل برای جلوگیری از برق زدن چشم می‌تواند به کاهش خطر عوارض کمک کند. مهم‌ترین اقدام، اجتناب از هرگونه فعالیت یا ضربه‌ای است که می‌تواند به چشم فشار وارد کند یا باعث تکان شدید سر شود؛ این فعالیت‌ها شامل بلند کردن اجسام سنگین، خم شدن ناگهانی و ورزش‌های برخوردی هستند. همچنین، استفاده منظم و دقیق از قطره‌های چشمی که پزشک برای کنترل التهاب تجویز کرده است، به حفظ یک محیط آرام و مناسب در داخل چشم کمک می‌کند. هرگونه التهاب کنترل نشده می‌تواند احتمال کشیدگی زجاجیه و در نتیجه فوتوپسی را افزایش دهد.

سوالات متداول

1. آیا برق زدن چشم پس از عمل، به معنای ناموفق بودن جراحی است؟

پاسخ: خیر، برق زدن چشم به خودی خود نشان‌دهنده ناموفق بودن جراحی آب مروارید نیست. در اکثر موارد، این پدیده نشان‌دهنده واکنش‌های طبیعی داخل چشم به جراحی (مانند التهاب، سازگاری با لنز جدید یا تسریع جداشدگی زجاجیه خلفی) است که همگی فرآیندهایی مجزا از عملکرد اصلی لنز جدید هستند.

2. آیا همه افراد پس از جراحی آب مروارید، برق زدن چشم را تجربه می‌کنند؟

پاسخ: خیر، تجربه برق زدن چشم یک پدیده کاملاً عمومی نیست، اگرچه در بین بیماران مسن یا کسانی که سابقه نزدیک‌بینی بالا دارند، شایع‌تر است. میزان تجربه فوتوپسی به عواملی مانند سن بیمار، وضعیت قبلی زجاجیه، تکنیک جراحی و واکنش فردی چشم به تغییرات بستگی دارد.

3. آیا استفاده از لنزهای خاصی می‌تواند پدیده برق زدن چشم را کاهش دهد؟

پاسخ: برق زدن چشم ناشی از تحریک شبکیه یا PVD است و ارتباط مستقیمی با نوع لنز ندارد. با این حال، برخی پدیده‌های نوری مانند هاله (Haloes) و درخشندگی (Glares) که گاهی با فوتوپسی اشتباه گرفته می‌شوند، ممکن است تحت تأثیر نوع لنز داخل چشمی باشند. لنزهای تک‌کانونی استاندارد معمولاً این پدیده‌ها را کمتر ایجاد می‌کنند، در حالی که لنزهای چند کانونی (مولتی فوکال) ممکن است تا حدودی باعث هاله‌بینی شوند. در مورد فوتوپسی واقعی (جرقه‌های نوری)، انتخاب لنز تأثیر کمی دارد و درمان بر روی وضعیت شبکیه متمرکز است.

کلام آخر

بینایی شما پس از جراحی آب مروارید مستحق بهترین مراقبت‌ها است. در کلینیک چشم پزشکی نور مطهری، تیمی از فوق تخصصان شبکیه و جراحان کاتاراکت با استفاده از دقیق‌ترین روش‌های تشخیصی و تجهیزات پیشرفته، آماده بررسی دقیق شبکیه شما پس از جراحی هستند تا اطمینان حاصل شود که هر گونه فوتوپسی ناشی از علل خوش‌خیم است. برای ارزیابی جامع شبکیه و آسودگی خاطر خود، به متخصصان ما اعتماد کنید و وقت مشاوره رزرو نمایید.